Dylai diwygio’r Dreth Gyngor a’r Dreth Trafodiadau Tir fod yn rhan o becyn o gymhellion i gael perchnogion tai i wneud eu heiddo’n fwy ynni-effeithlon, yn ôl un o bwyllgorau’r Senedd.
Ymchwiliodd adroddiad gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith i ddatgarboneiddio tai sy'n eiddo preifat a chanfuwyd, er eu bod yn cyfrif am 80 y cant o gartrefi yng Nghymru, maent yn cael eu gadael ar ôl o'u cymharu â thai cymdeithasol.
Nod datgarboneiddio yw lleihau faint o ynni mae tŷ yn ei ddefnyddio, ac mae'n cynnwys gwneud newidiadau (a elwir yn aml yn 'ôl-osod') fel gosod pympiau gwres yn lle boeleri, ychwanegu neu uwchraddio inswleiddio, a gwella awyru.
Mae’r Pwyllgor yn galw ar Lywodraeth Cymru i edrych ar ddefnyddio ei phwerau amrywio trethi i gymell perchnogion tai i ôl-osod eu heiddo i’w gwneud yn wyrddach ac – os caiff ei weithredu – gallai hyn olygu y bydd mwy o gartrefi ynni-effeithlon yn talu llai o dreth na’r rhai sy’n defnyddio mwy o ynni.
Gan ei fod yn debygol y bydd unrhyw newidiadau i drethi yn cymryd blynyddoedd i ddod i fodolaeth, mae’r Pwyllgor yn gofyn i'r llywodraeth ddechrau ar ei pharatoadau ar fyrder.
Cymorth Ariannol
Mae'r adroddiad hefyd yn canolbwyntio ar yr angen i Lywodraeth Cymru gynnig cymorth ariannol i berchnogion tai i annog ôl-osod.
Defnyddiwyd cyllid cyhoeddus i ôl-osod tai ond hyd yn hyn, mae hyn wedi targedu tai cymdeithasol ac aelwydydd sydd mewn perygl o dlodi tanwydd yn bennaf, sy’n gadael y mwyafrif o’r 1.1 miliwn o dai sy’n eiddo preifat yng Nghymru heb gymorth ariannol i ddatgarboneiddio.
Mae gwaith ymchwil gan Ysgol Bensaernïaeth Cymru yn amcangyfrif y byddai cost ôl-osod i gyrraedd safon 'A' y Dystysgrif Perfformiad Ynni yn costio rhwng £17k a £66.8k i'r cartref cyffredin; yn dibynnu ar y math o eiddo.
Er nad yw'r Pwyllgor yn disgwyl i Lywodraeth Cymru dalu'r gost ar gyfer ôl-osod cartrefi'r sector preifat, mae'r adroddiad yn awgrymu y gallai'r llywodraeth dreialu gwahanol gynlluniau a fyddai'n annog perchnogion tai i fuddsoddi mewn datgarboneiddio.
|
Sut allai cymorth ariannol i berchnogion tai edrych? Cyllid Cysylltiedig ag Eiddo Benthyciadau cost isel/di-log |
Dim cynllun gweithredu
Fe wnaeth yr ymchwiliad feirniadu Llywodraeth Cymru am ei diffyg gweithredu dros y blynyddoedd diwethaf, gan fynegi pryder bod diffyg eglurder yn y cynlluniau presennol.
Bedair blynedd yn ôl, gwrthododd Llywodraeth Cymru yr un galwadau i drafod newidiadau i’r Dreth Gyngor a'r Dreth Trafodiadau Tir er mwyn cymell datgarboneiddio ac yn lle hynny, fe wnaethant ganolbwyntio ar grantiau wedi’u targedu ac ymgyrch gyhoeddusrwydd. Dywed y Pwyllgor nad yw'r dull hwn wedi gweithio.
Mae'r adroddiad hefyd yn mynegi pryder am ddiffyg strategaeth ar ddatgarboneiddio tai sy’n eiddo preifat. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud yn y gorffennol ei bod wrthi’n “datblygu strategaeth a chynllun cyflawni cynhwysfawr”, ond mae’r diffyg polisïau neu strategaeth gadarn ers yr ymrwymiad hwn wedi gadael y diwydiant a pherchnogion eiddo’n cael trafferth gwybod a ddylent weithredu, a sut i wneud hynny.
Dywedodd Llyr Gruffydd AS, Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith, “Mae’n hen bryd i Lywodraeth Cymru fynd i’r afael â’r her o wneud tai yng Nghymru yn fwy effeithlon o ran ynni.
"Byddai tai gwyrddach nid yn unig yn well i'r amgylchedd, byddent hefyd yn insiwleiddio pobl yn well rhag prisiau ynni aruthrol. Dylid canmol y ffocws ar ôl-osod cartrefi sydd mewn tlodi, ond os yw Llywodraeth Cymru o ddifrif ynglŷn â lleihau allyriadau carbon - a biliau ynni - ni allant barhau i anwybyddu’r 80 y cant o dai sy’n eiddo preifat.
“Rydym yn gwybod y byddai cymorth ariannol fel benthyciadau llog isel neu ddi-log yn annog pobl i ôl-osod eu heiddo. Byddai tai Cymru'n allyrru llai o garbon ac ni fyddai'r trethdalwr ar ei golled yn y pen draw ychwaith – buddugoliaeth brin.
“Mae Llywodraeth Cymru wedi oedi ers llawer rhy hir ar y mater hwn ac rydym yn ei hannog i roi argymhellion yr adroddiad hwn ar waith er mwyn cyflawni ein hymrwymiadau hinsawdd.”
