Mae'n hanfodol bod hawliau plant yn cael eu gwarchod yng Nghymru, nawr yn fwy nag erioed, yn ystod pandemig y Coronafeirws, yn ôl Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Senedd.
Mae wedi bod yn trafod hynt Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011; cyfraith a basiwyd bron degawd yn ôl gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru ar y pryd.
Wedi'i hystyried ei bod yn torri tir newydd ar y pryd, roedd y gyfraith hon yn golygu y bu’n rhaid ystyried Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn (CCUHP) fel rhan o benderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru – ynghylch iechyd plant, addysg, yr amgylchedd a phwerau eraill a ddatganolwyd i Gymru.
Mae Covid-19 a mesurau’r cyfyngiadau symud a ddilynodd hynny wedi cael effaith ar lawer o hawliau plant yn gyflym, gan gynnwys yr hawl i addysg, eu hawl i chwarae, a chyfyngiad ar gyswllt â ffrindiau a theulu i blant sydd wedi bod mewn gofal.
Dywedodd Lynne Neagle AS, Cadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, y canlynol:
“Mae ein gwaith craffu diweddar ar effaith y coronafeirws ar blant a phobl ifanc wedi ein harwain i ddod i’r casgliad bod sicrhau hawliau plant a phobl ifanc yn gorfod bod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, nawr yn fwy nag erioed. Mae’n rhaid iddo fod yn ganolog wrth wneud penderfyniadau ac mae’n rhaid i’r dystiolaeth dros hynny fod yn llawer mwy tryloyw.”
![](/media/jozl1yip/children-sofa-ipad.png?anchor=center&mode=crop&width=600&height=284&rnd=132555191262830000)
Wrth edrych yn ôl ar y sefyllfa ers 2011, canfu adroddiad y Pwyllgor nad yw Llywodraeth Cymru bob amser wedi sicrhau bod hawliau plant wedi cael dylanwad uniongyrchol ar y gwasanaethau y mae plant a phobl ifanc yn eu cael a'r penderfyniadau y mae cyrff cyhoeddus, fel awdurdodau lleol a byrddau iechyd, yn eu gwneud.
Hefyd, canfu fod llawer mwy i'w wneud i’r gyfraith hon weithio'n iawn a bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru ganolbwyntio ar hyn o'r newydd.
Mewn 45 o sesiynau adborth yn cynnwys mwy nag 800 o blant a phobl ifanc ar draws Cymru, gwnaethant ddweud wrth y Pwyllgor pa mor bwysig yw eu hawliau iddynt. Roedd cael addysg dda, iechyd corfforol, iechyd meddwl a theimlo'n ddiogel gartref ac yn yr ardal lle roeddent yn byw ar frig y rhestr. Roedd teimlo bod pobl sy'n gwneud penderfyniadau sy'n effeithio arnynt yn gwrando arnynt a chael eu parchu gan eraill hefyd yn hawliau hanfodol.
Roedd rhai pobl ifanc yn gwybod beth oedd eu hawliau, ond canfu'r Pwyllgor fod bylchau yn y wybodaeth am hawliau plant ymhlith plant ac oedolion. Dywedodd fod hyn yn atal y gyfraith rhag cyflawni ei photensial llawn ac mae am i Lywodraeth Cymru gael strategaeth codi ymwybyddiaeth genedlaethol i wella'r sefyllfa hon.
"Mae yna ddiffyg cyfeiriad at hawliau plant mewn dogfennau strategol allweddol, a dim digon o dystiolaeth bod y dyletswyddau yn y Mesur yn cael eu hystyried a’u harfer ar draws Llywodraeth Cymru gyfan."
— Lynne Neagle AS
![Llywodraeth Cymru](/media/tisliu1v/welsh-government-building.png?center=0.52851794758863679,0.51031277714195122&mode=crop&width=600&height=284&rnd=132502518257330000)
Dywedodd Llywodraeth Cymru wrth y Pwyllgor fod y gyfraith wedi dylanwadu ar lu o bolisïau a phenderfyniadau, gan gynnwys trechu tlodi plant, y newid yn y gyfraith ar gosb gorfforol plant a’r cymorth a roddir i ddisgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol.
Ond dywedwyd wrth y Pwyllgor, hefyd, am bolisïau a gwasanaethau lle na chafodd y gyfraith newydd hon effaith, gan gynnwys:
- A yw plant a phobl ifanc yn cael y cymorth iechyd meddwl y mae arnynt ei angen
- Argaeledd lleoliadau gofal: lleoliadau gofal maeth a rhai diogel
- Pryderon bod gwybodaeth gyfyngedig am achosion hiliol mewn ysgolion a disgyblion sy'n cael eu gwahardd oherwydd hyn
- Diffyg gallu pobl ifanc i gael mynediad at wasanaethau ieuenctid oherwydd eu bod yn cael eu cau
- Cyfraddau tlodi plant
Canfu'r Pwyllgor fod y gyfraith a hawliau plant yn cael eu hystyried yn rhy hwyr wrth benderfynu ar bolisi neu sut i wario arian Llywodraeth Cymru. Mae am i bethau fod yn llawer cliriach o ran sut y mae gweinidogion y llywodraeth yn ystyried y gyfraith ar hawliau plant.
Dywedodd Lynne Neagle AS y canlynol:
Mae’n hymchwiliad ar hawliau plant wedi’n harwain i’r casgliad bod yna gynnydd i’w wneud o hyd. Clywsom rwystredigaeth glir gan randdeiliaid ynglŷn â chyflymder y Mesur wrth ddylanwadu ar bolisi a gwariant.
“Mae yna ddiffyg cyfeiriad at hawliau plant mewn dogfennau strategol allweddol, a dim digon o dystiolaeth bod y dyletswyddau yn y Mesur yn cael eu hystyried a’u harfer ar draws Llywodraeth Cymru gyfan.
Mae hyn yn dangos i ni nad yw hawliau plant yn sbarduno penderfyniadau Llywodraeth Cymru yn unol â bwriad y ddeddfwriaeth.”
Dywedodd Helen Dale o Lleisiau Bach y canlynol:
“Mae Lleisiau Bach yn croesawu ymchwiliad y pwyllgor. Mae clywed lleisiau plant yn hanfodol wrth wneud penderfyniadau yng Nghymru yn y dyfodol ac rydym yn falch bod Lleisiau Bach wedi galluogi'r plant ifancaf i gymryd rhan yn y broses.
“Mae cymaint wedi'i ‘wneud i’ fywydau dyddiol a chyfleoedd bywyd plant ers Covid-19 ac mae'n hanfodol i'r pwyllgor barhau â’r archwiliad, a’i gyflymu, i'r ffordd y bydd ymatebion Covid-19 yn cydymffurfio â deddfwriaeth, rhwymedigaethau ac ymrwymiadau Llywodraeth Cymru a chyrff cyhoeddus eraill ar hawliau'r plentyn yng Nghymru.”
Dywedodd Sally Holland, Comisiynydd Plant Cymru, y canlynol:
“Ni fu erioed angen mwy i ganolbwyntio ar hawliau dynol plant, wrth i Gymru weithio drwy effaith y pandemig dinistriol hwn.
“Mae'r argymhellion rhesymol ac adeiladol hyn, y mae pob un ohonynt yn ymateb yn uniongyrchol i'r pryderon a godais gyda'r Pwyllgor, yn darparu map clir i'r Llywodraeth roi hawliau dynol plant wrth wraidd yr holl benderfyniadau.
“Byddwn yn annog y Llywodraeth i’w derbyn a’u gweithredu’n ddi-oed.”
Mae'r pwyllgor yn gwneud 16 o argymhellion yn ei adroddiad a fydd, bellach, yn cael ei drafod gan Lywodraeth Cymru.
Mae’r adroddiad yn cael ei drafod yn y Senedd ar 20 Ionawr 2021.